W latach 90. Chiny wkroczyły w okres dynamicznej transformacji gospodarczej. Wykorzystując fundamenty położone przez politykę modernizacji Deng Xiaopinga, prominentni reformatorzy i politycy rozpoczęli budowę chińskiej potęgi. Miliony chińskich obywateli przestało żyć w skrajnej nędzy, rozbudowano ośrodki miejskie, pobito kolejne rekordy eksportu towarów Made in China. W ciągu zaledwie kilku dekad Chiny przekształciły się z zacofanego, biednego kraju w globalnego lidera, który ma możliwość kreowania losów współczesnego świata.

Po „incydencie z 4 czerwca” kierownictwo w partii przejęli radykałowie, zwolennicy „starej szkoły”. Z ich inicjatywy wstrzymano realizację dengowskiej polityki reform i otwarcia. Obawiano się, że z powodu zbyt dynamicznego tempa zmian, Chiny wkrótce podzielą marny los europejskich reżimów komunistycznych. Przerwano modernizację gospodarki, przywrócono zakaz prywatnego handlu i ograniczono kontakty z zagranicą. Podjęto nawet próby masowej indoktrynacji społeczeństwa, posługując się kampaniami ideologicznymi rodem z czasów Mao Zedonga. Wysiłki konserwatystów nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów – podniosłe slogany spotykały się co najwyżej z obojętnością ze strony obywateli. Czasy rewolucji proletariackiej bezpowrotnie przeminęły, a zmian rozpoczętych w latach 80. nie dało się już cofnąć.

Deng Xiaoping jest obecnie postrzegany jako twórca chińskiej potęgi. Jiang Zemin podczas mowy pogrzebowej chwalił dokonania Denga, mówiąc że “poświęcił on całe swoje życie mieszkańcom Chin i dokonał nieśmiertelnych czynów na rzecz niepodległości i wyzwolenia chińskiego narodu”.

Sędziwy Deng Xiaoping z obawą przyglądał się radykalizacji w strukturach KPCh. Aby przywrócić wiarę w swoje reformy i stawić czoła zaostrzającemu się kursowi politycznemu Deng wyruszył w 1992 roku w wielomiesięczną podróż do południowych prowincji kraju. Podczas podróży, nazwanej później „podróżą południową” Deng wygłosił liczne przemówienia, w których podkreślał konieczność kontynuacji reform i podniesienia chińskich standardów życia. Przypominał też radykalnym przywódcom partyjnym, że w obecnej chwili Chiny nie mają własnych zasobów technologicznych i finansowych, aby móc skutecznie konkurować z zachodnimi demokracjami. Jego poglądy spotkały się z aprobatą wielu młodych polityków na XIV Kongresie Narodowym KPCh. Ostatecznie wydano formalną zgodę na przywrócenie polityki reform i otwarcia na globalizację.

Wicepremier Rady Państwa, Zhu Rongji wykorzystał fundamenty gospodarcze położone przez Deng Xiaopinga. Zhu był faktycznym zwierzchnikiem do spraw gospodarczych ChRL w latach 1991-2003 i budowniczym chińskiej potęgi ekonomicznej.

Zhu Rongji

Pod jego auspicjami zamknięto nierentowne zakłady i utworzono nowe, usprawniając działalność sektora państwowego. Zhu wspierał rozwój prywatnych przedsiębiorstw, wprowadził nowoczesny system podatkowy, zwalczał korupcję i nepotyzm w strukturach władzy. Był głównym negocjatorem członkostwa Chin w Światowej Organizacji Handlu. Przystąpienie Chin do WTO poskutkowało napływem nowych inwestycji zagranicznych. Chiny przestały być państwem rozwijającym się, a stały się odradzającą potęgą. Podczas gdy w późnych latach 90. Zachód był trawiony przez ekonomiczny kryzys, Chiny odnotowywały kolejne sukcesy.

Polityka Zhu Rongji sprawiła, że ostatecznie zrezygnowano z idei „żelaznej miski ryżu” dla każdego obywatela. Mianem „żelaznej miski ryżu” określano państwowe gwarancje dożywotniego zatrudnienia, mieszkania, opieki zdrowotnej, edukacji i zasiłków dla robotników bez pracy. Zamykanie nierentownych przedsiębiorstw państwowych doprowadziło do zwolnień na masową skalę. Ponadto, szybkie tempo urbanizacji sprzyjało utrzymywaniu się zjawiska bezrobocia w miastach. Brak dostatecznej ilości mieszkań w dużych ośrodkach miejskich takich jak Szanghaj czy Kanton skutkował powstawaniem slumsów na peryferiach.

Szanghajska dzielnica Pudong. Po lewej zdjęcia z 1987 roku, po lewej z 2013.

Po wymuszonej dymisji Zhao Ziyanga (1989), stanowisko Sekretarza Generalnego przejął burmistrz Szanghaju, Jiang Zemin. Czasy Jianga to powrót do scentralizowanego przywództwa. Za jego kadencji rozpoczęto program „trójstronnej władzy”, wedle którego przywódca partii obejmował stanowiska Sekretarza Generalnego, Przewodniczącego ChRL oraz zwierzchnika Centralnej Komisji Wojskowej. Jiang sformułował trzy główne cele partii, którymi były:

wzrost produkcji stymulowany prywatnym handlem,
globalna promocja chińskiej kultury oraz
reprezentowanie podstawowych interesów większości obywateli.

Szczególnie kontrowersyjny był ostatni punkt, ponieważ oznaczał zrównanie wszystkich klas społecznych.

Jiang Zemin

W listopadzie 2002 roku „Teoria Trzech Reprezentacji” Jiang Zemina została przyjęta jako obowiązkowy kurs partii.

W 1998 roku Jiang został wybrany na drugą kadencję. Pod jego przywództwem, Chiny odnotowywały średnio 8% wzrostu PKB rocznie, stając się najszybciej rozwijającą gospodarką na świecie.

Rzeźby przedstawiające byłych chińskich przywódców, wystawione w Muzeum Wojskowym Chińskiej Rewolucji Ludowej. Od lewej do prawej: Deng Xiaoping, Mao Zedong oraz Jiang Zemin.

Reformy Denga wydobyły ze skrajnego ubóstwa setki milionów obywateli. Wraz ze wzrostem zamożności mieszkańców, osłabły niepokoje społeczne. Ekspansja gospodarcza spowodowała, że pamięć o wydarzeniach 4 czerwca zaczęła blaknąć. Rósł za to w siłę duch przedsiębiorczości. Na chińskim rynku pojawiły się nowe towary, na które mogło sobie pozwolić coraz więcej obywateli. Marzenia o swobodzie i politycznej wolności wyparło pragnienie udanej kariery i bogactwa.

Po okresie 99-letniej dzierżawy Hongkong przeszedł spod kontroli brytyjskiej i został zwrócony Chinom. Nastąpiło to 1 lipca 1997 roku na mocy porozumienia pomiędzy rządem Wielkiej Brytaniii I rządem Chińskiej Republiki Ludowej. Hongkong wrócił do macierzy w ramach koncepcji „jeden kraj, dwa systemy”, która zakładała 50 letni okres autonomii regionu (własna legislatura, własna waluta i bank centralny, osobny system prawny), po którym miasto miało stać się integralną częścią Chin Ludowych. Makau powróciło do Chin na tych samych zasadach 20 grudnia 1999 roku.

Pierwsze lodówki pojawiły się w Chinach w latach 80.

Ostatnia dekada XX wieku to moment stopniowego rozkładu stosunków chińsko-amerykańskich. Masakra na placu Tian’anmen wywołała natychmiastową reakcję ze strony USA. Decyzją Kongresu nałożono na Chiny szereg sankcji gospodarczych oraz zablokowano wymianę handlową i kulturalną pomiędzy krajami. Po rozpadzie ZSRR, amerykańsko-chińska współpraca straciła na znaczeniu dla Waszyngtonu – pomiędzy ChRL a ZSRR trwała zimna wojna, Amerykanie wykorzystywali tę okoliczność dla swoich celów geostrategicznych. W kwietniu 1991 roku, prezydent Bush spotkał się z przebywającym na wygnaniu Dalajlamą, co doprowadziło do wzrostu niechęci pomiędzy krajami.

W latach 80 i 90. niezwykłą popularność zyskała praktyka qigong. Qigong to technika równoważenia energii życiowej, wywodząca się ze starożytnych Chin. Praktyki Qigong obejmują medytację w ruchu, głęboki oddech oraz wyciszenie umysłu. Odłam szkoły Qigong (Falun Gong) został uznany w latach 90. za niebezpieczny ze względu na swoją niezależność od władzy i nauki duchowe. Pod koniec XX wieku, praktykujący Falun Gong stali się ofiarami represji i prześladowań ze strony KPCh, w wyniku których setki tysięcy osób zostało uwięzionych lub zamordowanych.

Podczas trwania nieformalnego sojuszu z USA Chiny strategicznie unikały poruszania kwestii Tajwanu. W 1996 roku na Tajwanie miały odbyć się pierwsze wolne wybory prezydenckie. Zaledwie dekadę wcześniej zrezygnowano tu z autokratycznej formy rządu, wprowadzając system wielopartyjny oraz zakończono stan wojenny (obowiązujący od 1949 roku). ChRL z obawą spoglądało na wzrost tendencji niepodległościowych i demokratycznych na wyspie. Aby zastraszyć tajwański elektorat, Pekin przeprowadził szeroko zakrojone manewry wojskowe w pobliżu Cieśniny Tajwańskiej. Dwa pociski batalistyczne spadły na wody terytorialne Republiki Chińskiej. W odpowiedzi Bill Clinton rozlokował w pobliżu wyspy amerykańską flotę, co zmusiło stronę chińską do wycofania się.

Po ucieczce na Tajwan Czang Kai-shek zaprowadził na wyspie autokratyczną formę rządów. Represjonowano opozycję i rdzenną ludność, tępiono wszelkie tendencje niepodległościowe.

Działania chińskie sprawiły wzrost nastrojów niepodległościowych na Tajwanie. Wybory wygrał Lee Tung-hui, przedstawiciel Guomindangu. Lee podkreślał tajwańską suwerenność i uważał, że jakiekolwiek negocjacje z Chinami powinny nastąpić na zasadzie „równy z równym”. Współcześnie Lee jest postrzegany jako prezydent, który zainicjował przejście Tajwanu od reżimu wojskowego do pełnej demokracji. W następnych latach wybory wygrała Demokratyczna Partia Postępowa, która jeszcze bardziej dystansowała się wobec Pekinu i koncepcji zjednoczenia z Chinami kontynentalnymi.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/cztery-etapy-chinskich-reform/
https://www.wondriumdaily.com/china-in-the-1990s-economic-growth-and-rise-of-chinese-nationalism/
https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_People%27s_Republic_of_China_(1989%E2%80%932002)
W powyższym artykule wykorzystano osobiste notatki autorki z przedmiotu „Historia Chin” wykładanym na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przez Dr. Kamila Burkiewicza.

Źródła zdjęć:

https://theconversation.com/to-get-rich-is-glorious-how-deng-xiaoping-set-china-on-a-path-to-rule-the-world-156836
Encyclopedia Britannica
https://www.businessinsider.com/before-and-after-photos-world-changes-fast-2017-9?IR=T
Imago Images
https://www.chinafile.com/content/sculptures-former-chinese-leaders-deng-xiaoping-mao-zedong-and-jiang-zemin
https://www.chinadaily.com.cn/china/2016-03/02/content_23712381_4.htm
https://sunnews.cc/baijiahao/797232.html
https://www.hindustantimes.com/world-news/taiwan-s-chiang-kai-shek-statues-draw-curious-crowds-and-controversy/story-21oXVl5CBN9MzSHluuI2XK.html